लहानपण देगा देवा...

निखळ हास्याने भरलेलं, निरागस आनंदाने फुललेलं, कुठल्याही मुखवट्याशिवाय आत बाहेर अगदी खरं खरं असणारं बालपण! लहान मुले म्हणजे अगदी कोरी पाटी, आयुष्याचा प्रत्येक धडा स्वतःवर कोरून घेण्यास सज्ज असणारे, अगदी मोकळे, बिनधास्त!  

"लहानपण चांगलं होतं" असं एक वाक्य प्रत्येकाने प्रत्येकाच्या तोंडून एकदा तरी ऐकलंच असेल. साहजिक आहे, लहानपणी जे बिनधास्त, निरागस आयुष्य आपण जगलो, ते मोठेपणी हरवलं जातं. आठवतंय का, आपण नक्की केव्हा मोठे झालो ते? आईचे बोट धरून चालायला लागलो तेव्हा, की ते बोट सोडून एकटे पळायला लागलो तेव्हा? मनातलं बोलायला शिकलो तेव्हा की बोलणं मनात ठेवायला शिकलो तेव्हा? पहिल्यांदा शाळेत गेलो तेव्हा, की शेवटचं शाळेत गेलो तेव्हा? पुस्तकं वाचायला शिकलो तेव्हा, की माणसं वाचायला शिकलो तेव्हा? लढायला शिकलो तेव्हा की हरायला शिकलो तेव्हा? नक्की आपण "मोठे" झालो कधी? "नक्की" आपण मोठे झालो आहोत का? 

मी तर म्हणेन, आपण मोठे झालेलोच नाही! ते तर समाजव्यवस्था सुरळीत चालावी म्हणून वयाची कारणं देऊन थोपवलेली कर्तव्ये आपल्या आयुष्याला विभाजतात, परंतु वैयक्तिक पातळीवर, आपल्या नजरेत आपण असा क्षण नाहीच शोधू शकत जेव्हा आपण मोठे झालो असं ठामपणे सांगू शकू. खरंतर माणूस कधीच मोठा होत नाही, आयुष्याच्या शेवटच्या श्वासापर्यंत तो वाढत असतो, घडत असतो, चुकत असतो, शिकत असतो, तो लहानच असतो, कायम...त्यामुळे हे 'लहानपण चांगलं होतं' हे वाक्य बदलून, 'लहानपण चांगलं आहे' असं म्हणावं लागेल, आणि याचाच अर्थ होतो की सारं जीवनच चांगलं आहे, फक्त त्यातल्या प्रत्येक क्षणाचा आनंद घेता आला पाहिजे, आणि ही कला आपल्या सगळ्यांना देवाने जन्मतःच भेट दिलेली असते, फक्त वापरायला विसरून जातो आपण, एवढंच! खरंतर ज्या लहानपणाला हा समाज चांगलं चांगलं म्हणत स्वतः दुःखी होत असतो, ते लहानपण आपल्याला साधं लक्षात सुद्धा राहत नाही, किंबहुना लक्षात राहत नाही, म्हणूनच हा समाज त्याला चांगलं म्हणत असावा! नाहीतर तेव्हाच्या आवडतं खेळणं तुटण्याच्या दुःखाची तुलना आजच्या नोकरी गमावण्याच्या दुःखाशी होऊच शकत नाही... दुःखे आयुष्याच्या कोणत्याच टप्प्यात टळत नाहीत, विषय आपण त्यांना किती महत्त्व देतो याचा आहे!

त्याकाळी आपण त्या ईश्वरनिर्मित सृष्टीत जगत होतो, आज आपण स्वयंनिर्मित सृष्टीत जगतो. आपल्या आजुबाजूला केवळ आपल्या विचारांचे, अपेक्षांचे, अनुभवांचे जाळे आहे, ईश्वर निर्मित सृष्टी त्या पलीकडे आहे, जी या जाळ्यामध्ये गुंतून विचित्र, क्लिष्ट वाटायला लागली आहे. असं म्हणतात, लहान मुलं एखादी गोष्ट नुसती बघून शिकतात. खरं तर ते बघून शिकतात, कारण ते मुळात "बघतात". आपण मात्र हरवलेले असतो, आपल्याच विश्वात, इतरांकडे बघायला वेळ असतो कुठे आपल्याकडे? आणि चुकून बघितलं, तरी पूर्वग्रहदूषित दृष्टिकोन आहेच शिक्षणात आडकाठी घालायला. थोडक्यात काय, तर लहानपण म्हणजे काही वय नाही, तो जगण्याचा दृष्टिकोन आहे, लहान मुलांच्या दृष्टिकोनातून जगाकडे पाहिलं तर जग मोठं, उदात्त, सुंदर आणि अथांग भासेल! लहानपणी आपल्याला मोठे होण्याची हौस असते, मोठे झालो की पुन्हा लहान व्हावेसे वाटते. पण खरंतर लहान किंवा मोठ्यांसारखं आयुष्य जगायला वय बदलायची तितकीशी गरज नाही. आपण ना वय बदलू शकतो, ना हे जग. त्यापेक्षा दृष्टिकोन बदलूया, जग आपोआप बदलेल, सुंदर दिसेल!

मनाची दारं आनंदासाठी, दुःखासाठी, यशासाठी आणि अपयशासाठीसुद्धा सताड उघडी ठेवावीत. लहान मुलं स्वतःहून कशाला घाबरत नाहीत, मोठे लोकच त्यांच्या मनात भीती भरतात. तसंच हे "मोठे लोक" स्वतःच्या मनात सुद्धा भीती भरत असतात, आणि घाबरून जातात. वेदनांवर लक्ष दिलं की त्यांची तीव्रता वाढते, आणि दुर्लक्ष केलं की वेदना कमी होते. शारीरिक दुखण्यात जर मानसिक बळ एवढं उपयोगी पडत असेल, तर साहजिक आहे मानसिक दुखणे ते सहज पळवून लावू शकेल, फक्त इच्छा पाहिजे.

थोडक्यात, आपल्या मोठ्यापणीच्या या जगण्यात लहानांचा मनमोकळा दृष्टिकोन अंगीकृत करूया आणि दिलखुलास जगूया, शिकूया आणि आयुष्यभर असेच लहानच राहूया!

बालदिनाच्या सर्वांना मनःपूर्वक शुभेच्छा!

-प्रांजल काटकर

अरण्यऋषी: मारुती चितमपल्ली

 

अस्तित्व शोधाच्या आंधळ्या वाटेवर धावत असताना एखादा मृदू स्वर कानी पडावा, आणि त्या स्वराने एखाद्याच्या जगण्याचं गाणं व्हावं. अगदी असचं झालं एका अवलिया सोबत, त्या अवलियाचं नाव मारुती भुजंगराव चितमपल्ली. चितमपल्ली हे आंतरराष्ट्रीय कीर्तीचे पक्षीशास्त्रज्ञ, वन्यजीव अभ्यासक तसेच व्यासंगी लेखक व रसिक म्हणून सर्वश्रुत आहेत. मूळचे तेलुगू भाषिक असलेल्या चितमपल्लींचा जन्म सोलापुरातला.

लहानपणापासूनच रानवाटा तुडवण्याची सवय असल्यानं त्यांना पक्ष्यांचा चिवचिवाट, झाडांचा गंध, प्राण्यांच्या हालचाली यात रमणं आवडायचं. यातूनच त्यांची निसर्गाबद्दलची जिज्ञासा आणि ओढ वाढली. आणि याच निसर्गप्रेमाने त्यांचा पुढील प्रवास निश्चित केला. कोइंबतूर येथील राज्य वनसेवा महाविद्यालयातून शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर, महाराष्ट्र शासनाच्या वनविभागात जवळजवळ छत्तीस वर्षे त्यांनी सेवा केली. कर्नाळा पक्षी अभयारण्य, मेळघाट व्याघ्र प्रकल्प, नवेगाव राष्ट्रीय उद्यान या सगळ्यांच्या विकासात त्यांचे विशेष योगदान आहे. त्यांच्या विशेष प्रयत्नांमधून अनेक वन्यप्रजाती सुरक्षित राहिल्या, पक्ष्यांचे घर सांभाळले गेले आणि जंगलाचे संवर्धन झाले. आपल्या व्यावसायिक जीवनाचे धागेदोरे संशोधन विषयाशी जोडून त्यांनी ऋषिवत जीवन व्यतीत केलं. त्यामुळे लोक त्यांना 'अरण्यऋषी ' म्हणत.

चितमपल्ली जसे निसर्गाचे पुजारी त्याच प्रमाणे सरस्वतीचे देखील उपासक होते. देशोदेशीच्या दुर्मिळ ग्रंथांचा संग्रह करण्याचा छंद त्यांनी जोपासला. अठरा भाषा जाणणार्‍या या वनमहर्षीने आपला समृद्ध निसर्ग-जिवनानुभव तब्बल 25 ग्रंथांतून शब्दबद्ध केला आहे.यात 'पक्षी जाय दिगंतरा', 'रानवाटा', 'घरट्यापलीकडे', 'निळावंती', 'चैत्रपालवी' यांसारख्या ग्रंथांचा समावेश होतो.त्यांच्या लिखाणातून त्यांची सूक्ष्म निरीक्षणशक्ति, गाढा व्यासंग आणि संशोधक दृष्टी झळकते. तसेच शास्त्रीय ज्ञान आणि लालित्य यांचा सुरेख मेळ घातल्याने, वाचणार्‍याला त्यांचे लिखाण अजिबात रटाळ वाटत नाही. त्यांनी जवळपास एक लाख नवीन मराठी शब्दांना जन्म दिला, ज्यामुळे मराठी साहित्यात निसर्गचित्रणाची हिरवी वाट निर्माण झाली आहे. म्हणुनच समीक्षकांनी त्यांना ' वनविद्येचे तत्त्वज्ञ ललित गद्यकार ' अशी उपाधी दिली आहे. तर जी.ए कुलकर्णींनी " तुमच्या पावलांना रानवाटांची माहेरओढ आहे " असं म्हटलं आहे. 

मला असं वाटत कि 'निसर्ग' आणि 'माणूस' यांना जोडणारा दुवा म्हणजे चितमपल्ली आहेत. त्यांच्या लिखाणाने अनेक व्यक्ती प्रभावित झालेल्या पहायला मिळतात. माणसाने निसर्गाकडे जावं, त्याच्या कुशीत निजावं, त्याच्या विविधतेला स्पर्शून गंधित व्हावं. आणि हे निसर्ग प्रेमाचा सुकाळ असलेलं निसर्गाच गाव आयुष्याच्या प्रवासात कधीतरी शोधायला हवं. कारण त्यानंतर गवसलेलं ठिकाण हे परम विश्रांतीच आणि अनुपम शांतीच असेल. हाच विचार चितमपल्ली प्रत्येकाच्या मनात रुजवू पाहतात. 'निसर्ग' आणि 'साहित्य' या प्रांतात मुक्त विहार करणारं हे निसर्गाचं लेकरू जून 2025 मध्ये निसर्गाच्या कुशीत कायमच शांतपणे निजलं. परंतु, त्यांच कार्य आणि साहित्यसंपदा येणार्‍या पिढीसाठी संशोधनाची ब्लूप्रिंटच ठरेल. त्यामुळे त्यांच्या विचारांच्या शिदोरीतून प्रेरणा घेऊन असे अनेक 'मारुती' घडावेत हीच त्यांना वाहिलेली खरी आदरांजली असेल. या निसर्गाच्या लेकास जयंतीनिमित्त विनम्र अभिवादन...

-वैष्णवी नागवडे

The Storyteller Who Listened First- Piyush Pandey

 

In the time when ads couldn’t be skipped, not because of the absence of that option, but because of the quality of the ads. There was this Adman behind such ads, making advertisements, thinking not just what his clients would want, but what the audience would connect to. This Adman was none other than Piyush Pandey, the man who played on the front foot to give an Indian touch to the advertisement industry, which was back then just mimicking the western style, with a distant appeal. He connected advertisements to every Indian, by showcasing the creativity and the unfiltered beauty of the basic Indian lifestyle and culture! His notable advertisements for the brands like Fevicol, Cadbury, Asian Paints, Vodafone, Luna and many more made these brands popular in every Indian household, because of the way it was represented! 

Piyush Pandey transformed advertising from merely selling a product to creating a bond, where every ad spoke not to the mind, but to the heart, connecting people through stories. His taglines for products like Cadbury “Kuch Khaas hai Zindagi Mein”, gave the message to celebrate the little and simple joys of our life, and thus made Cadbury Dairy Milk the sweet symbol of joy! The tagline for Asian Paints “Har Ghar Kuch Kehta Hai”, easily turned houses to homes and the paints to stories! His Fevicol ad with the tagline “Yeh Fevicol ka jod hai, tutega nahi”, gave Fevicol the ability to glue together the trust of the people with that product! His ads were not just filled with persuasive marketing, but were filled with the stories and the emotions of Indians. And these relatable stories and emotions were then followed by persuasion. This man did not just bring logic to the ads but added magic to it! That was what he believed in. He spread his magic beyond the commercials. He helped bring social change through his advertisement for India’s Pulse Polio Programme, with the tagline “Do Boond Zindagi Ke”, starring Amitabh Bachchan. The polio-awareness campaigns turned public-health into a national conversation. This ad drove millions to vaccination booths and played a meaningful part in India’s march to polio-free status. He is also the writer of the song “Mile Sur Mera Tumhara”, the iconic 1988 song that we’ve all heard was a near-anthem for our nation that promoted national integration! This song repeated the main phrase in about 14 languages, “Where my musical note and your musical note merge, it becomes OUR musical note!” This symbolized the beauty of unity in diversity that India is known for! 

Piyush Pandey has done so much for the advertisement industry, for the brands, for the nation, for the Indian audience! His work had earned him a lot of notable awards including The Padma Shri, and other international creative laurels. He also contributed to Ogilvy India’s achievements, making it the most awarded and respected creative agency in India, under his leadership. But all of this did not change his learner and humble attitude. He was a great and inspiring leader to the new creative minds, and helped them play on the front foot and voice their ideas with confidence. That was his motto! He poured a part of his spirit, his vision, and his creative fire, empowering a new generation to dream bigger. From starting his career in this field at the age of 27, as a trainee account executive in Ogilvy to becoming a Global Chief Creative Officer and Executive Chairman India of Ogilvy. He grew the agency, the other creative souls, the advertising field, the brands and the Indian minds with himself, by his evergreen advertisements and his evergreen ideas.

If creativity is the art of making strangers feel known, then Piyush Pandey made the whole country feel recognized. Though we lost this gem on October 24th, he did leave his shine and beauty behind! He will be remembered for his humorous ads with the thoughtful stories, his emotional connecting taglines, his inspiring thoughts and his wide bright smile!

-Shravani Rajguru 

भारतीय सिनेमा के जन्मदाता - व्ही. शांताराम

 

बात है १९०१ की जब भारतीय सिनेमा ने अपने विकास और वृद्धि के लिए एक सुशील और सर्वगुणसंपन्न सुकुमार के लिए पुकार लगाई। तब सिनेमा की मंशा पूर्ण करने हेतु इस भारतवर्ष में जन्में वह यशोमान - जिनका नाम था शांताराम राजाराम वांकुंद्रे। मात्र १८ वर्ष की आयु में ही उन्होंने स्वयं को सिनेमा के विकासकार्य में समर्पित किया और उनकी मेहनत, श्रद्धा, विचारधारा से सिनेजगत का कायापलट हुआ। इसीलिए, उनको *'चित्रपति'* इस शीर्षक की उपाधि दी गयी। तथापि, अपने सह कलाकारों के लिए वह अण्णासाहब थे, दर्शकों के लिए प्यारे शांताराम बापू थे और सिनेविश्व और अपनी सिनेमा के लिए वह थे 'व्ही.शांताराम!'

व्ही.शांताराम जी ने हिंदी तथा मराठी सिनेजगत को अपने सपनों द्वारा जन्म दिया, विचारधाराओं द्वारा पालन-पोषण किया और परिश्रम द्वारा सफलता की ऊँचाई तक पहुँचाया। १९२७ तक उन्होने मूकफिल्मों द्वारा सिनेजगत के लिए अपना योगदान दर्शाया। किन्तु, जैसे एक माँ अपने बच्चे के जन्म के बाद उसे बोलना सिखाती है, उसी भांति व्ही.शांताराम जी ने मूकफिल्मों द्वारा भावना और संवाद, यानी शब्दों का गठबंधन किया और भारत की पहली मराठी सवाक चलचित्र : '''अयोध्येचा राजा' की १९३२ में निर्मिती प्रक्रिया पूर्ण कर उसकी प्रसिद्धि की। इसी फिल्म से मराठी सिनेजगत की सफलता का दौर शुरू हुआ। यह फिल्म प्रभात फिल्म कंपनी द्वारा निर्मित की गई थी। व्ही.शांताराम जी के साथ ही विष्णुपंत दामले, केशवराव धायबर, एस. फतेहलाल और इस. व्ही. कुलकर्णी यह भी इस सफलता के हिस्सेदार है।

इस फिल्म द्वारा उन्होंने स्वयं को योग्य निर्देशक सिद्ध किया; अपितु, वह हर कला के ज्ञाता थे। ऐसा कहा जाता है कि 'हरफन मौला, हरफन अधूरा', अर्थात हर काम काज आता है, किन्तु किसी एक में भी माहिर नहीं; लेकिन, इस कहावत को व्ही. शांताराम जी ने असत्य सिद्ध किया। वे सिनेक्षेत्र की हर एक कला के ज्ञाता भी थे, और उसमें निपुण भी थे। वे अभिनय, संगीत, पृष्ठभूमि, फिल्म प्रौद्योगिकी, लेखन, निर्मिती, आदि क्षेत्र में भी कुशल थे। उन्होंने कला के हर क्षेत्र में प्रवेश कर ज्ञान को अर्जित किया तथा इस कहावत को उन्होंने अपने कार्यसिद्धि से पुनः परिभाषित किया: 'हरफन मौला, हरफन सर्वगुणसंपन्न’।

'व्ही.शांताराम' इस महानुभाव ने हर तरह से सिनेमा को समृद्ध किया। इस कार्य को निरंतर रखने के लिए उन्होंने स्वयं की राजकमल कलामंदिर, इस निर्मित संस्था की स्थापना की। १९६२ में इनके सुपुत्र किरण शांताराम जी ने व्ही.शांताराम प्रोडक्शन्स प्राइवेट लिमिटेड की अलग से स्थापना की और फिल्में बनाने का कार्य निरंतर रखा। इस बैनर की पहचान थी कि, आरंभ में एक सुकुमारी सूर्योदय के समय विशाल सागर की गोद में खिलते हुए कमल के पुष्प से प्रगट होती है तथा अपने हाथों से समुद्र और एक पक्षी पर धन की वर्षा करती है। तब मुझे शांताराम बापूजी की याद आती है। इस कन्या की ही भांति, शांताराम बापू जी सूर्योदय के समय (जो भारतीय सिनेजगत के उदय और उन्नति को दर्शाता है) विशाल सागर (जो कलाविश्व की अखंडता दर्शाता है) की गोद में बसे हुए कमल पुष्प से (जो सिनेमा दर्शाता है) उस कन्या की भांति स्वयं शांताराम जी का जन्म होता है, और वह अपनी हाथों (भाग्य की रेखा) में बसी कला से धन अर्थात ज्ञान, समृद्धि, विचार, नवचेतना, आदि उस पक्षी की भांति ही श्रोतागण और दर्शकों पर वर्षा करते हैं।

-आर्यन पाध्ये

Oscar Wilde: The Man Who Lived His Metaphor

 

"All art is quite useless" this seemingly somewhat odd sentence is the most important sentence in the preface of a literary gem we call 'The Picture of Dorian Gray', a bestselling novel by none other than: Oscar Wilde. So who exactly was this Oscar Wilde?

Born on the 16th of October, 1854 in Ireland, originally 'Oscar Fingal O'Flahertie Wills Wilde' was a noteworthy figure in the world of literature, known mainly for his flamboyant personality and extravagant style of writing. He lived a life of much fame and comfort until a scandal led to his downfall.

Regardless of his follies, the entire world hails him as one of the finest writers due to his one and only novel published- 'The Picture of Dorian Gray'. In it, he discusses the unspoken aspect of beauty, hideousness of the human character and criticizes society in a satirical manner throughout the novel with Dorian Gray and Mr. Basil at its center, as the main characters. Through the complex weaving of a twisted tale, in this novel Oscar Wilde holds a mirror up to our own society and calls out the rotten means of materialism and the sins of men. What struck me as fascinating the first time I read this novel was the relatability of it even today. For something written in the 19th century, it sure stirs up modern episodes in your memory. One of my personal favorite lines from the book as I remember it is, "Nowadays people know the price of everything and the value of nothing".

He has published other works and mainly plays like 'The Importance of Being Earnest' and 'A Woman of No Importance'. Other than these famous plays, he also wrote a classic children's story which all of us are familiar with, 'The Happy Prince'.

His works are to this day capable of invoking strong human sentiment, including shame and guilt at the condition of the world, while also making books an enjoyable experience through the most common yet rich dialogue that makes us feel connected to the characters in his works. 

A man of Irish descent, that too born to a well off family and having earned multiple degrees in literature surely wrote of the rich in the 1800's, but this misconception won't take much time to stand out of the way when you realize he wrote fairly and understandingly of all the classes and people. Though in some of his works, I noticed the absence of strong female leads, his other works like 'Women of No Importance’ fill those gaps out efficiently. 

Strained by the rigorous inhumane laws of Victorian society, Oscar Wilde lived his final days in poverty after being released from imprisonment due to a questionable affair with a man of high society. The sheer experience of poverty and being cast out inspired his poem 'The Ballad of Reading Gaol'. He died on November 30th, 1900 in his exile city Paris. 

A very famous rumor goes, his last words were "Either this wallpaper goes or I do". While some speculate this to be ridiculous, ardent fans of the writer say, considering his general level of seriousness to life, it is most plausible he actually said that. Regardless of these speculations, one thing that I can confidently say is, Oscar Wilde was a genius when it came to writing and a most revered author for the right reasons. 

"To live is the rarest thing of all, most people exist that's all"

-Oscar Wilde.

With that said, let us try living to the fullest, a life as rich with stories to tell as Mr. Wilde, as we remember him on his birth anniversary.

-Ishita Dhaneshwar